Kontrakty B2B jako schemat podatkowy
Samozatrudnienie to jedna z dopuszczonych prawem, całkowicie legalnych form zarobkowania, dla wielu sposób na odnalezienie się na rynku pracy. Jak sama nazwa sugeruje, jest przeciwieństwem zarobkowania w oparciu o zatrudnienie u kogoś. To praca na własny rachunek, mająca swoje plusy, ale i niosąca ze sobą wszelkie minusy związane z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego tak istotnym dla każdego samozatrudnionego jest zdobycie kontraktu poprzez zawarcie z innym przedsiębiorcą umowy B2B (z ang. business to business) gwarantującego rentowność prowadzonej działalności. To właśnie te plusy umów B2B sprawiły, że organy podatkowe zaczęły je traktować jak schemat podatkowy.
Samozatrudnienie i umowa B2B
Samozatrudnienie to nic innego jak prowadzenie przez osobę fizyczną działalności gospodarczej na własny rachunek ale i na własne ryzyko. Szczególnie upodobane przez freelancerów, managerów, przedstawicieli wolnych zawodów, a ostatnio także programistów z branży IT. To korzystniejsze od zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę rozwiązanie dla tych, którzy nie chcą świadczyć swoich usług tylko dla jednego pracodawcy. Wśród głównych zalet zarobkowania w oparciu o umowy B2B można wymienić właśnie większą swobodę co do organizacji trybu własnej pracy, a niejednokrotnie i większe zarobki niż miałoby to miejsce w przypadku umowy o pracę.
Przede wszystkim to jednak szansa na większą przychylność przyszłego zleceniodawcy, odbiorcy usług, dla którego i koszt samego wynagrodzenia dla samozatrudnionego może być niższy niż dla etatowego pracownika, a także oznaczać będzie mniej obowiązków i formalności. W przypadku kontraktu B2B to samozatrudniony martwi się o rozliczanie, opłacanie składek ZUS i podatków. Prowadzący jednoosobową firmę może korzystać także z wielu ulg w ich uiszczaniu, do czego jest uprawniony zwłaszcza w początkowej fazie swojej działalności, obniżać podstawę swojego opodatkowania, a więc zwiększać dochód, poprzez zaliczanie wielu wydatków do kosztów firmy, a czego nie mógłby robić będąc na etacie. By móc podpisać swoją pierwszą umowę B2B wystarczy zarejestrować działalność w CEIDG pod właściwym kodem PKD, uzyskać REGON, NIP i zgłosić się do ubezpieczenia ZUS. Trzeba też wybrać sposób opodatkowania: na zasadach ogólnych wg skali podatkowej, podatkiem liniowym, lub ryczałtem, a także czy być VAT-owcem, czy nie.
Minusy samozatrudnienia
Chcący zarabiać w oparciu o umowy B2B muszą przede wszystkim pamiętać, że w relacjach ze swoimi „pracodawcami” nie będą obowiązywać przepisy Kodeksu pracy a głównie Kodeksu cywilnego. Nie będzie im więc m.in. przysługiwać urlop wypoczynkowy, urlop macierzyński, a w przypadku nieodprowadzania do ZUS-u składek chorobowych – także urlop chorobowy. Samozatrudniony nie uzyska też w przypadku ewentualnego sporu ze zleceniodawcą pomocy ze strony zakładowych związków zawodowych, a i łatwiej wypowiedzieć mu współpracę, niż etatowemu pracownikowi.
Jeśli nowy przedsiębiorca zawrze umowę B2B z firmą, w której w tym, lub w poprzednim roku świadczył pracę na etacie jako pracownik, wówczas nie będzie mógł skorzystać z podatkowych ulg na start, a przede wszystkim z preferencyjnych składek ZUS jakie przysługują nowo otwartym działalnościom gospodarczym w okresie pierwszych 24 miesięcy.
Uznanie kontraktu B2B za stosunek pracy
Jednak największe problemy pojawią się wtedy, gdy nawiązany kontrakt B2B zostanie uznany za stosunek pracy. Bo zgodnie z art. 22 Kodeksu pracy¹, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Dlatego też bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy, zatrudnienie w tych warunkach zostanie uznane za zatrudnienie na podstawie stosunku pracy. Co więcej, Kodeks pracy wyraźnie stanowi, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu tych warunków wykonywania pracy.
Ustalenie, że łącząca przedsiębiorców współpraca w oparciu o umowę B2B to w rzeczywistości stosunek pracy, będzie oznaczać dla pracodawcy obowiązek uiszczenia za pracownika składek ZUS do 5 lat wstecz oraz udzielenia mu zaległego urlopu za 3 lata (lub zamiennie wypłatę jego ekwiwalentu). Na tym, aby współpraca w oparciu o umowę B2B nie została uznana za stosunek pracy, powinno więc najbardziej zależy pracodawcy. Z powyższej kodeksowej definicji stosunku pracy można wnioskować, że aby do tego nie doszło należy zadbać o to, by kontrakt B2B nie zawierał uzgodnień, w których samozatrudniony zobowiązuje się względem swojego zleceniodawcy do wykonywania na jego rzecz określonego rodzaju pracy: pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym.
Obowiązek raportowania o schematach podatkowych
Od 1 stycznia 2019 r. w polskiej Ordynacji podatkowej² zaczęły obowiązywać unijne przepisy MDR (z ang. Mandatory Disclosure Rules)³, których celem jest stworzenie we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej sieci nadzoru, monitorowania, transgranicznych schematów podatkowych. Te schematy to tzw. uzgodnienia podatników, którymi są: „czynność lub zespół powiązanych ze sobą czynności, w tym czynność planowana lub zespół czynności planowanych, których co najmniej jedna strona jest podatnikiem lub które mają lub mogą mieć wpływ na powstanie lub niepowstanie obowiązku podatkowego” ². Raportowanie MDR ma uniemożliwić podatnikom, a w praktyce głównie przedsiębiorcom, osiąganie wskazanych korzyści drogą tzw. agresywnej optymalizacji podatkowej.
W Polsce, o takich noszących znamiona schematów podatkowych uzgodnieniach, pod groźbą surowych kar, Szefa Krajowej Administracji Skarbowej muszą informować tzw. podmioty zobowiązane, którymi są zarówno korzystający z tych uzgodnień, jak i je oferujący oraz pomagający w ich wdrażaniu, a więc: przedsiębiorcy, księgowi, doradcy podatkowi, banki, oraz inne podmioty wskazane w ustawie. I choć Unia domagała się od państw członkowskich wdrożenia w swoich systemach prawnych regulacji gwarantujących realizację obowiązku raportowania MDR na temat transgranicznych schematów podatkowych, polski fiskus poszedł o krok dalej, obejmując tym obowiązkiem także krajowe, wewnętrzne uzgodnienia.
B2B a schemat podatkowy
Jak wspomniano wyżej, celem raportowania o schematach podatkowych jest uszczelnienie systemu podatkowego poprzez uniemożliwienie osiągania przez podatników korzyści podatkowych drogą agresywnej optymalizacji. Unijne i polskie organy skarbowe chcą zniechęcić przedsiębiorców do takich działań poprzez szereg dotkliwych sankcji finansowych. Ujawnienie bowiem podlegającego raportowaniu MDR uzgodnienia, w przypadku uznania go za unikanie opodatkowania, może skutkować dla korzystającego ze schematu obarczeniem dodatkowym zobowiązaniem podatkowym w wysokości 10 proc. lub 40 proc. osiągniętej korzyści. W szczególnych przypadkach stawki tego dodatkowego zobowiązania mogą ulec podwojeniu, a nawet potrojeniu.
Ale ogromne kary grożą już za samo nieujawnienie informacji na temat schematu podatkowego. Przedsiębiorcy, radcy prawni, doradcy podatkowi, dyrektorzy finansowi, księgowi, pracownicy banku, notariusze, a więc wszyscy, na których ciąży obowiązek raportowania MDR, mogą w skrajnych przypadkach zostać obarczeni nawet karą blisko 25 mln zł, czy też zakazem wykonywania swojej działalności.
Nic więc dziwnego, że organy podatkowe, stojące na straży interesów Skarbu Państwa, chętnie rozszerzają zakres pojęcia schematów podatkowych. Przepisy MDR pozwalają bowiem nie tylko na uszczelnianie systemu podatkowego, ale i na wymierzanie dodatkowych, wysokich kar finansowych i zobowiązań podatkowych. Do tego, przy raportowaniu o schemacie podatkowym raportujący zobowiązany jest do udzielenia licznych, wrażliwych informacji na temat uczestniczących w nim podmiotów. W styczniu 2019 r. Minister Finansów jako schemat podatkowy wskazał umowy B2B.
Samozatrudnienie a schemat podatkowy – kiedy umowa B2B będzie podlegać raportowaniu
Na stronie 72 wydanych 31 stycznia 2019 r. objaśnień podatkowych, Minister Finansów jako przykład podlegającemu raportowaniu MDR schematu podatkowego podał „przejście na samozatrudnienie, mimo faktycznego wykonywania pracy w stosunku podporządkowania” ⁴. Tak więc w przypadku, gdy umowa B2B zostanie uznana za realizującą znamiona stosunku podporządkowania (np. brak ryzyka gospodarczego po stronie wykonawcy, jak i niezależności względem zleceniodawcy), taki kontrakt będzie uzgodnieniem podlegającym zaraportowaniu do Szefa KAS. Dlaczego? Jak o tym była mowa wyżej, warunkiem uznania za schemat MDR jest stwierdzenie, że ma on lub może mieć wpływ na powstanie lub niepowstanie obowiązku podatkowego. A w przypadku uznania, że umowa B2B jest jedynie wybiegiem, mającym na celu obejście stosunku pracy, ujawnioną korzyścią podatkową po stronie takiego „fałszywego pracownika” będzie np. możliwość wyboru 19 proc. podatku liniowego dla opodatkowania podatkiem dochodowym w ramach samozatrudnienia, zamiast 32 proc. PIT wg skali podatkowej, jaki wystąpiłby u pracownika zatrudnionego na etacie. A po stronie pracodawcy – brak zobowiązania do pobrania zaliczki a ten podatek, co miałoby to miejsce w przypadku pracownika, gdy pracodawca występowałby w roli płatnika.
To, że uznanie samozatrudnienia za schemat podatkowy rodzi obowiązki raportowania MDR dla obu stron umowy B2B ma bardzo ważne, najistotniejsze w praktyce znaczenie przy analizie zagadnienia: B2B a schemat podatkowy. Aby samozatrudniony miał obowiązek zaraportowania Szefowi KAS na temat zawartego kontraktu B2B, musiałby w jego zakresie spełniać tzw. kryterium kwalifikowanego korzystającego. A zgodnie z art. 86a § 4 Ordynacji podatkowej, kryterium to uważa się za spełnione, gdy przychody lub koszty korzystającego albo wartość jego aktywów, przekroczyły w roku poprzedzającym lub w bieżącym roku obrotowym równowartość 10 000 000 euro lub jeżeli udostępniane lub wdrażane uzgodnienie dotyczy rzeczy lub praw o wartości rynkowej przekraczającej równowartość 2 500 000 euro lub jeżeli korzystający jest podmiotem powiązanym². Jeśli więc samozatrudniony nie jest podmiotem powiązanym w rozumieniu art. 23m ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT, trudno przypuszczać, by przekroczył w ciągu roku wskazane limity przychodowo–majątkowe. Ale już znacznie łatwiej jest sobie wyobrazić, że 10 mln euro roczne przychody lub koszty generuje zatrudniający na podstawie takiej „fałszywej” umowy B2B pracodawca by uniknąć negatywnych konsekwencji uznania B2B za schemat podatkowy.
Dlatego rozważając rozpoczęcie prowadzenia własnej działalności gospodarczej i nawiązania współpracy w oparciu o umowę B2B, by uniknąć negatywnych konsekwencji uznania takiego kontraktu za schemat podatkowy, warto skonsultować się z kompetentną w tej kwestii firmą audytorską, najlepiej oferującą szeroki wachlarz usług audytorskich, księgowych i doradczych, tak by wypracować nie tyle najlepszy, co najbezpieczniejszy model współpracy między firmami. Z uwagi również na ryzyko obarczenia obowiązkiem uregulowania zaległych składek ZUS aż do 5 lat wstecz, jak i rekompensaty zaległego urlopu, właściwe uregulowanie w kontrakcie warunków współpracy powinno też leżeć w interesie przedsiębiorców-zleceniodawców. Zwłaszcza, że nie tak dawno Ministerstwo Finansów zapowiedziało, że chce bliżej przyjrzeć się umowom B2B i raz na zawsze ukrócić praktykę zatrudniania pracowników w oparciu o takie kontrakty. A służyć temu miały tzw. testy przedsiębiorców, sprawdzające, czy ktoś faktycznie wykonuje działalność gospodarczą, czy jedynie ją pozoruje, uciekając od nawiązania kodeksowego stosunku pracy.
Należy również pamiętać, że obowiązek raportowania do Szefa KAS na temat schematów podatkowych powstaje także wówczas, gdy nie jest on przejawem agresywnej optymalizacji podatkowej. Konieczność zaraportowania może wynikać bowiem jedynie z samego faktu, że uzgodnienie prowadzi do uzyskania przez przedsiębiorcę korzyści podatkowej. Wsparcie firmy audytorskiej może więc pomóc w rozwianiu niepotrzebnych obaw w tym zakresie.
— ———
Źródła:
1 – Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141, z późn. zm.)
2- Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926, z późn. zm.)
3 – Dyrektywa Rady (UE) 2018/822 z dnia 25 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania w odniesieniu do podlegających zgłoszeniu uzgodnień transgranicznych (Dz. Urz. UE z 05.06.2018 r., L 139/1)
4 – Objaśnienia podatkowe z dnia 31 stycznia 2019 r. „INFORMACJE O SCHEMATACH PODATKOWYCH (MDR)”